İspanya İç Savaşı’nın nedenlerine ilişkin araştırmalarda, toprak sorunu, sınıf çatışması ve millî mesele temel alınmaktadır. Bunların İç Savaş’a bir zemin yarattığından hiç kimse kuşku duymuyor. Ama, bütün toplumsal katmanlara nüfûz etmiş olan kin ve nefreti İç Savaş’ın nedenlerinin dışında bırakan her yaklaşımın da eksik olduğu kanısındayım. Kinin ve nefretin sıradanlaşabilmesi ise, ancak toplumun kültürel bir orta çağı yaşamasıyla mümkündür.
İç Savaş’tan epey önce, 1919 yılında, Endülüs bölgesinde “sendikacılığın kasabası” olan Castro del Río’dan bir anarşist, “İspanya’nın sorunu sadece ekmek sorunu değil, nefret sorunudur” derken, haklıydı. CNT’den Juan Moreno ise, İspanya İç Savaşı’nı değerlendirirken, “Burjuvaziden nefret ediyorduk. Çünkü, bize hayvan gibi davranıyordu. Burjuvazi bizim en büyük düşmânımızdı. Onlara baktığımızda şeytân görmüş gibi olurduk. Kuşkusuz, onlar da bizim için aynı şeyleri hissediyordu. Aramızda kin vardı. Bu öyle büyük bir kindi ki, hissettiğimizden daha fazlası zâten mümkün değildi,” yorumunu yapmıştır ( İspanya’nın Kanı, s. 113 ve 114, 1995 ). Juan Moreno da Castro del Río’dandır. Onun, kasabadaki 200 kadar toprak sâhibini ve sayıları onlardan daha fazla olan Labrador denen çiftlik kâhyalarını, hatâen “burjuvazi” olarak değerlendirdiği anlaşılmaktadır. Onlar kasabanın merkezinde ve tepenin yamaçlarında ikamet etmekteydiler. Tepenin hemen altınaysa, nehir tarafına, pazar için üretim yapan küçük bahçe sâhiplerinden, katırcılardan ve Braceros denen tarım işçilerinden oluşan yoksullar yerleşmişti. Aşağıdakiler yukarıdakilerden, yukarıdakiler de aşağıdakilerden nefret ediyorlardı.
Toplumsal tabakalar arasında bir asırdır büyüyen nefretin ve kinin, İç Savaş’ın başlamasıyla birlikte kitleleri ne şekilde yönlendirdiği husûsunda, Endülüs bölgesinin diğer bir tarım kasabası olan Baena çok ilginç bir örnektir. Bu kasaba, Castro del Río’ya en fazla 22 kilometre kadar mesâfedeydi. Castro del Río’daki nefret Baena’da da aynı şekilde hüküm sürmekteydi. Baena’daki toplumsal tabakalar arasındaki karşılıklı nefret, özellikle 19 Temmuz ile 29 Temmuz arasında, akıl dışı bir tedhişe ve vicdânsızlığa dönüşecektir. Pietro Nenni gibi bazı solcuların, taraflar arasındaki tedhişi farklılaştırıp, solunkini “kutsal bir kızgınlığın işâreti” olarak faşistlerinkinden ayırmasınıysa, anlamak mümkün değildir ( İspanya’da İç Savaş ve Faşizm, s. 166, 1973 ).
Baena’nın İç Savaş öncesindeki fotoğraflarından bile kasabadaki sınıf çelişkisini okumak mümkündür. Bir fotoğrafta, en tepede bir ana meydan, bir kale kalıntısı ve bir kilise, onların hemen altında da toprak sâhiplerinin beyaz badanalı muhteşem evleri görülüyor. Bir başka fotoğraftaysa, tepenin eteklerinde sekiz bin kadar mevsimlik veya gündelikçi tarım işçisinin ikamet ettikleri köpeği bağlasan durmayacak hâldeki sefâlet mahalleriyle karşılaşıyoruz.
Endülüslüler çok câhildiler, ancak pek azı okuma yazma biliyordu. Özellikle Katalanlar’da, Endülüslüler’e “yarı vahşî ırk” olarak yukarıdan bakmak, bir tevârüstü ( Katalonya’ya Selâm, s. 118, 1985 ). Buna karşın, CNT, nasıl olduysa, Baena’daki topraksız köylüleri de örgütlemişti ( Pierre Broué ve Emile Témime, İspanya İç Savaşı, s. 42, 1976 ). Oysa, George Orwell’in de yazdığı gibi, CNT kesinlikle bir işçi sınıfı örgütüydü ( Katalonya’ya Selâm, s. 72, 1985 ). Bu yüzden, CNT’nin, en fazla, faâl nüfus içinde sanayi kesiminin oranının yüzde 45 olduğu Katalonya’da etkili olması elbette sınıf çatışmasının doğası gereğiydi ( Pierre Vilar, İspanya İç Savaşı, s. 17, 2007 ). Ama, Endülüs bölgesindeki topraksız köylünün lûgat anlamındaki işçi sınıfı karakterinin bulunmaması da alenen bir çelişki yaratıyordu. Buna ancak Pierre Vilar bir açıklık kazandırabilmektedir. Pierre Vilar’a göre, Endülüs bölgesinde mevsimlik ve günlük tarım işçisi olarak çalışan topraksız köylü, Hıristiyanlıktan uzaklaşmış bir kitleydi ve bu kitle Hıristiyanlıktan uzaklaşmalarının sonucunda, mistik bir fikir olarak, hem bireyci hem ortakçı anarşist bir fikri benimsemişlerdi. Büyük oranda haklıdır. Böyle bir fikrin ise, dönemin diğer sol örgütleri ile mukayese edildiğinde, sadece CNT içinde anlam kazanabileceğiyse muhakkaktır ( İspanya İç Savaşı, s. 12, 2007 ). Bununla birlikte, Endülüs’teki topraksız köylünün CNT içinde sesini duyurabilmesinin bir nedeni daha vardı. O da, cumhûriyetin toprak reformundaki başarısızlığıdır. Toprak reformunun milyonlarca kişiye ulaşması beklenirken, 1933 sonunda, sadece dokuz bin kadar aileyi 100 bin hektardan az toprağa yerleştirebilmişti. Oysa, Henri Rabasseire, 1931 yılında, iki milyon tarım işçisi topraktan yoksun olduğunu söylüyor. Ayrıca, tarım reformu, o dokuz bin kadar aileye toprağın mülkiyetini değil, sadece kullanımını vermişti. Toprağı satamazlardı, ipotek olarak veremezlerdi ve bir başkasına kirâlayamazlardı. Bu reform yalanı, pek çok kesimde, toprak sâhiplerinin tarım işçisini cezâlandırmaktan başka bir işe de yaramayacaktır. Toprak sâhipleri işe adam almayı sınırlandırırlar. Aldıklarınaysa eskisinden daha az para veririrler. Pierre Vilar, bir toprak sâhibinin, 1934 yılında işe aldıklarına, ironik bir üslûbla, “Siz seçimleri kazandığınızda günde beş peseta alıyordunuz, şimdi biz kazandık, size artık üç peseta!” dediğini aktarır ( İspanya İç Savaşı, s. 13, 2007 ). Toprak sâhibi doğruyu söylüyordu. Reformun asıl kazananı yine toprak sâhipleri olmuştu. Tuhaf ama gerçek, reformun diğer bir kazananı da, CNT’ydi. Başından beri reformun bir aldatmaca olduğunu kitlelere açıklayan CNT, bir kez daha haklı çıkmış ve bunun sonucunda 400.000 kadar işsiz tarım işçisinin pek çoğunu örgütlemişlerdi.
” Endülüs, büyük çiftliklerin bulunduğu bölgedir. Burada bir büyük toprak sâhibinin yıllık geliri aşağı yukarı 18.000 peseta, bir küçük toprak sâhibininse 161 pesetadır. Ama köylü çoğunluğunun hiç toprağı yoktur. Braceros diye isimlendirilen ve iki günün biri işsiz olan bu insanlar, en rezil koşullarda çalışarak kazandıkları düşük bir parayla yaşamak zorundadırlar. Büyük çiftliklerde Labrador ismi verilen ve her ân keyfî cezâlarla veya işe alırken şantaj yaparak köylülerden kopardığı paralarla zenginleşme peşindeki çiftlik kâhyalarının denetimi altında sürer gider bu çalışma. İşlenebilecek toprakların çoğu boş durur, ya sâhibi buralardan avlanmak için yararlanmakta ya da Bracero kitlesinin ücret arttırımı isteklerine engel olmak için böyle davranmaktadır. Çünkü, Avrupa’nın belki de en yoksul insanlarının yaşadığı bu ülke, aynı zamanda sınıfsal nefretin, her ân ayaklanmaya hazır olan kölenin ülkesidir,” ( Pierre Broué ve Emile Témime, İspanya İç Savaşı, s. 19, 1976 ).
Braceros denen yoksulların en nefret ettiği kesimlerin başında Labrador denen çiftlik kâhyaları gelmekte iken, Baena’da solcuların öldürdüğü Labrador sayısının hayli az olması beni hep şaşırtmıştır. Labrador olduğu için öldürülenlerden saptayabildiklerim şunlardır:
Albañir Soriano, Alejandro, 57 yaşında.
Rojano Trujillo, Vicente, 30 veya 32 yaşında.
Rojano Gan, Juan Manuel, 56 yaşında.
Yoksullar veya solcular tarafından öldürülen toprak sâhiplerinden bazıları şunlardır:
Alcalá Buelga, Rafael, 76 yaşında.
Belda Morales, Antonio, 66 yaşında.
Caballero Francés, Gabriel, 38 yaşında.
Cubero Lucena, Antonio, 46 yaşında.
Frías Valbuena, Luis, 58 yaşında.
Jiménez Tarifa, Francisco, 45 yaşında.
Lara Vallejo, Antonio “Chaleco Morao”, 56 yaşında.
Rojas Chueca, Eduardo Manuel, 70 yaşında.
Rosales Parraverde, Eduardo, 59 yaşında.
Valbuena Valenzuela, Francisco, 71 yaşında.
Valenzuela Valbuena, Lucas, 56 yaşında.
Solcular tarafından öldürülenlerin bir kısmı kravatlı kesimden olanlardı. Manuel Castro, “Kravat takmak bile nefret uyandırmaya yetiyordu. Kravat, günlük para kazanmak zorunda olmayanların simgesiydi” derken bu gerçeğe açıklık kazandırmaktadır ( İspanya’nın Kanı, s. 159, 1995 ). Kravatlı kesim denince, daha ziyâde, avukatlar, doktorlar, eczâcılar ve devlet memûrları anlaşılıyordu. Solcuların bu kesimden öldürdüklerinden bazıları şunlardır:
Alcalá Trujillo, José, 27 yaşında, doktor.
Caballero Francés, Vicente, 48 yaşında, avukat.
Gan Roldán, José, 40 yaşında, avukat.
García Bermúdez, Luis, 49 yaşında, doktor.
Megías Fernández, José, 62 yaşında, adlî sekreter.
Megías Molina, José Antonio, 33 yaşında, doktor.
Moneda Frías, Diego de la, 39 yaşında, avukat.
Moneda Frías, Ramón de la, 33 yaşında, eczâcı.
Morales Valverde, Luis, 48 yaşında, telgraf idâresinde müdür.
Navas Moreno, Anselmo, 72 yaşında, avukat.
Piedrahita Ruiz, Manuel, 29 yaşında, gazeteci.
Valenzuela Jiménez, Francisco, 41 yaşında, kâtip.
Valverde Villarreal, Agustín, 38 yaşında, telgraf idâresinde şef.
Kırsal kesimlerdeki yoksulların, toprak sâhipleri ve çiftlik kâhyaları kadar ruhbân tabakadan da nefret etmelerinin, asırlık târihî kökleri vardı. Ayrıca, ayaklanma ile birlikte, Pietro Nenni’nin ifâdesiyle söylersek, dîn adamlarından bazıları, İncil’in öğretisi yerine silâh kuşanıp birer savaşçı olacaklardı ( İspanya’da İç Savaş ve Faşizm, s. 21, 1973 ). Ölümünden aylar önce Fernando De Rosa’yı da bir papazın manastırın penceresinden âteş ederek yaraladığını unutmayalım. Ayrıca, kilise, İspanya’nın en itibârsız üç kurumundan biriydi. Rahiplerin yoksulların safında olduğu da, birkaç istisnâ dışında, görülmüş şey değildi. Genellikle ruhbân tabaka her türlü musîbetin müsebbibi olarak da kabûl ediliyordu. Bu yüzden Baena’nın yoksulları onlardan yakaladıklarını öldürmekte pek tereddüt hissetmemişlerdir:
Brull Carrasco, Pablo, 55 yaşında, papaz. 29 Temmuz’da öldürüldü.
Fernández Aguilera, Guillermo, 63 yaşında, kilise kayyumu. 29 Temmuz’da öldürüldü.
González Rodríguez, Josefa, 89 yaşında, rahibe.
Ronald Fraser’ın eserinde, Baena’daki dîn adamlarına yönelik şiddet, şu şekilde anlatılmaktadır:
” Bir rahip boynuna yular asılmış sokakta gezdirilirken, kendisine sürekli hakaret edilmekteydi. Olayın tanığı Manuel Castro birkaç dakika sonra bir silâh sesi duyar. Rahibi götürenlerden biri onun suratına âteş etmiş ve adam kör olmuştur. Yaralı olmasına rağmen onu yine de San Francisco Manastırı’na götürürler. Orada tekrâr vurup, yakarlar,” ( İspanya’nın Kanı, s. 160, 1995 ).
Baena’da öldürülen politik kişilerin pek çoğunun merkez sağdan ve liberal dünya görüşünden olmalarıysa, solcuların bir akıl tutulması yaşadığına işâret etmektedir:
Aranda Fernández, Rafael, 58 yaşında, merkez sağdaki Acción Popular yanlısı.
Caballero Francés, Gabriel, 38 yaşında, toprak sâhibi radikal sağcı.
Caballero Francés, Vicente, 48 yaşında, merkez sağdaki Partido Republicano Radical yanlısı.
Cañadilla Hornero, Manuel, 51 yaşında, liberal Partido Progresista yanlısı.
Gan Roldán, José, 40 yaşında, liberal Partido Progresista yanlısı.
García Cruz, Fernando, 48 yaşında, merkez sağdaki Partido Republicano Radical yanlısı.
Megías Molina, José Antonio, 33 yaşında, liberal Partido Progresista yanlısı.
Morales Valverde, Joaquín, 50 yaşında, merkez sağdaki Acción Popular yanlısı.
Ortega Horcas, Rafael, 22 yaşında, Falanjist.
Tarifa Pérez, José, 41 yaşında, merkez sağdaki Partido Republicano Radical yanlısı.
Baena’da faşistlerin ve mülk sâhibi sınıfların ayaklanmadan önceki birkaç ay boyunca Teğmen Pascual Sánchez Ramírez önderliğinde silâhlandığı da bilinmekteydi. Ronald Fraser ve Arcángel Bédmar, sağcıların yoksullara karşı dört bin tüfek satın aldığını yazarlar. Yoksulların ellerindeyse, çoğu muhtemelen 1898 yılındaki İspanyol-Amerikan Savaşı’ndan kalma az sayıda eski tüfek vardı. Ama, tanık anlatımlarına nazaran, onların asıl silâhları, balta veya orak olmuştur. San Francisco Manastırı’ndan yaralı çıkarılanlardan bazılarının yaralanma nedenleri de tanıkları doğruluyor:
Caballero Francés, Francisca, 45 yaşında, balta yarası.
Guiote Caballero, Carmen, 11 yaşında, balta yarası.
Guiote Caballero, Pilar, 16 yaşında, balta yarası.
Reyes Porcuna, Rafael, 26 yaşında, balta yarası.
Salamanca Ayala, Francisco, 49 yaşında, balta yarası.
19 Temmuz’da, Pascual Sánchez Ramírez, telefon santraline, kışlaya, kaleye, hastahâneye ve kasabanın batı tarafındaki girişine adamlarını yerleştirmesi, İç Savaş’ın Baena’daki ilânı olur. Kasabanın sağcılar tarafından ele geçirildiğinin sefâlet mahallelerinde duyulması üzerine, sol cephe, yoksulları sokağa çağırır. Baena’da sol cephenin başını, Joaquín Hornero Muñoz, José Joaquín Gómez Tienda, Juan Misut Cañadilla, Gregorio Lanza Real, José Peña Cabezas, Fernando Cubillo Rosa, Fernando Luque Pérez, Manuel Tarifa Ortega, Manuel Soriano López ve Antonio Carpio Arriero gibi isimler çekiyordu. Ronald Fraser, Miguel Caravaca’nın anlatımına dayanarak, sokağa çıkan yoksullar ile bir kamyon ve iki otomobil dolusu faşistler arasındaki ilk çatışmada, üç işçinin öldüğünü ve üç faşistin yaralandığını yazarken, Arcángel Bédmar ise, iki taraf arasındaki ilk karşılaşmanın, Coscujo Tepesi’nde olduğunu ve orada 11 kişinin öldüğünü belirtiyor. Faşistlerin sokaklardaki üstünlüğü yüzünden, işçiler bitişik nizâmdaki evlerin iç duvarlarını üç gün boyunca dele dele tepeye doğru yol açmak zorunda kalmışlardır. Manuel Castro, işçilerin içinde en öfkelilerinin kadınlar olduğunu anımsıyor. İşçiler dördüncü gün onların evine de ulaşır. Babası tanınmış sağcılardan biri olmadığı hâlde, kızıl bayraklı gürûh Castro ailesini San Francisco Manastırı’na götürmek ister. Bu manastırı CNT direnişin merkezi ve burjuvalar için hapishâne olarak kullanıyordu. Komiteden bir domuz çobanı Castrolar lehine havayı biraz yumuşatınca, serbest bırakılırlar. Ama, pek çok “burjuva aile” onlar kadar şanslı olamayacak, nefret ve kin yüzünden San Francisco Manastırı’nda öldürülecektir.
San Francisco Manastırı’nda solcular tarafından öldürülenlerden isimlerini ve yaşlarını saptayabildiklerim şunlardır:
Albañir Soriano, Alejandro, 57 yaşında.
Albendín Díaz, Toribio, 54 yaşında.
Albendín Espartero, Natalio, 23 yaşında.
Alcalá Trujillo, José, 27 yaşında.
Aranda Fernández, Rafael, 58 yaşında.
Ariza Cobo, Evaristo, 21 yaşında.
Barba Roldán, Francisco, 45 yaşında.
Barea Gómez, Domingo, 48 yaşında.
Belda Morales, Antonio, 66 yaşında.
Bermúdez Onieva, Carmen, 33 yaşında.
Brull Carrasco, Pablo, 55 yaşında.
Bujalance Vargas, Esteban, 27 yaşında.
Bujalance Vargas, Fernando, 17 yaşında.
Caballero Francés, Gabriel, 38 yaşında.
Caballero Francés, Vicente, 48 yaşında.
Caballero Osuna, José, 19 yaşında.
Cañadilla Hornero, Manuel, 51 yaşında.
Cassani Soler, Juan, 33 yaşında.
Contreras Leva, Rafael, 35 yaşında.
Cubero Lucena, Antonio, 46 yaşında.
Cubillo Pérez, Manuel, 7 yaşında.
Cubillo Pérez, Marina, 6 yaşında.
Cubillo Pérez, Rafael, 3 yaşında.
Fernández Aguilera, Guillermo, 63 yaşında.
Frías Valbuena, Luis, 58 yaşında.
Frías Garrido, Mariano, 16 yaşında.
Galisteo Navarro, Antonio, 50 yaşında.
Gan Roldán, José, 40 yaşında.
García Bermúdez, Luis, 49 yaşında.
García Heredero, Luciano, 17 yaşında.
Gieb Bendala, Carlos, 16 yaşında.
González Rodríguez, Josefa, 89 yaşında.
Haro Martín, Antonio, 62 yaşında.
Jiménez Tarifa, Francisco, 45 yaşında.
Lucena León, Francisco, 37 yaşında.
Medianero Alarcón, Ramón, 40 yaşında.
Megías Fernández, José, 62 yaşında.
Megías Molina, José Antonio, 33 yaşında.
Molina Ortiz, Carmen, 41 yaşında.
Moneda Frías, Diego de la, 39 yaşında.
Moneda Frías, Ramón de la, 33 yaşında.
Moneda Garzón, Sebastián de la, 16 yaşında.
Morales Salamanca, Oliva, 23 yaşında.
Morales Valverde, Joaquín, 50 yaşında.
Morales Valverde, Luis, 48 yaşında.
Murillo Reina, Francisco, 48 yaşında.
Navas Moreno, Anselmo, 72 yaşında.
Ordóñez Agundo, Andrés, 64 yaşında.
Ortega Horcas, Rafael, 22 yaşında.
Pérez Baena, Concepción, 30 yaşında.
Pérez Blanco, Francisco, 44 yaşında.
Pérez García, Juan, 17 yaşında.
Pérez Jiménez, María, 28 yaşında.
Piedrahita Ruiz, Manuel, 29 yaşında.
Pizarro Melendo, José, 57 yaşında.
Prado Santaella, Ramón de, 34 yaşında.
Rojano Trujillo, Vicente, 30 veya 32 yaşında.
Rojas Chueca, Eduardo Manuel, 70 yaşında.
Rojas Uclés, José, 60 yaşında.
Rosales Cañete, José, 19 yaşında.
Rosales Parraverde, Eduardo, 59 yaşında.
Salamanca Ocaña, Josefa, 56 yaşında.
Santano Padillo, Fidel, 62 yaşında.
Tarifa Pérez, José, 41 yaşında.
Torrico Gómez, Francisco, 42 yaşında.
Trujillo Peña, Juan Manuel, 28 yaşında.
Valbuena Valenzuela, Dolores, 50 yaşında.
Valbuena Valenzuela, Francisco, 71 yaşında.
Valenzuela Valbuena, Lucas, 56 yaşında.
Valle Pizarro, Rafael, 27 yaşında.
Valverde Villarreal, Agustín, 38 yaşında.
Veredas Herrerías, Modesto, 40 yaşında.
Beş gün sonra solcular tepedeki kiliseyi yakıp orada mevzilenen sağcıları kuşatırlar. Bölgenin suyunu, elektriğini ve telefon hattını kestikleri için kuşatılanların durumu umutsuz görünüyordu. Bu arada işçiler kasabanın zenginlerinden yakaladıklarını da vurmuşlardır. Bir tanık Ronald Fraser’a şu açıklamayı yapacaktır:
” … onları öldürmeleri için pek çok neden vardı. Bunlar kasabadaki sağcı egemen sınıf olan toprak sâhiplerinin en sertleriydiler. Sayıları 40 veya 50 kadardı ama, işçiler vaktiyle şapkaları ellerinde onlara gidip iş istemek zorunda kalmışlardı. Şâyet muhâfızlar ile orta sınıf solculara karşı koymasalardı, ölü sayısı bu kadar artmazdı. İşçilerin vahşetine yol açan, onların karşı koyuşları oldu,” ( İspanya’nın Kanı, s. 160, 1995 ).
Baena sokaklarında 24 Temmuz-6 Ağustos arasında solcular tarafından öldürülen sağcıların isimleri ve yaşları şöyledir:
Abundio, Ramón.
Alcalá Buelga, Rafael, 76 yaşında, 24 Temmuz.
Arjona Hornero, Juan, 49 yaşında, 26 Temmuz veya 27 Temmuz.
Carrillo Fernández, Bartolomé, 38 yaşında, 24 Temmuz.
Contreras Flores, Carmen “La Reina”, 43 yaşında, 6 Ağustos.
García Cruz, Fernando, 48 yaşında, 5 Ağustos.
Jiménez Moreno, Manuel, 45 ile 50 yaş arasında, öldürülüşü için 5 Ağustos, 23 Temmuz ve 25 Temmuz olarak üç farklı gün verilmektedir.
Lara Vallejo, Antonio “Chaleco Morao”, 56 yaşında, 25 Temmuz.
Moyano Carrillo, José, 32 yaşında, 28 Temmuz.
Pavón Gálvez, Antonio, bazı kaynaklarda 47 yaşında, bazı kaynaklardaysa 73 yaşında, 6 Ağustos.
Rodríguez Sánchez, Encarnación, 69 yaşında.
Rojano Cruz, Manuel, 65 yaşında.
Tarifa Pérez, Rafael, 43 yaşında.
Valenzuela Jiménez, Francisco, 41 yaşında, 24 Temmuz.
Vallejo Galisteo, Domingo, 54 yaşında, 6 Ağustos.
Solcuların, tarla, bağ, bahçe veya depo gibi yerlerde öldürdüklerinden bazıları şunlardır:
Azuaga López, Francisco, 48 yaşında, 2 Aralık, Baena’nın 7 kilometre dışında, Guadajoz kıyında.
Cañada Cordón, José, 37 yaşında, 6 Ağustos, La Salina’da.
Cruz Rosales, Francisco, “El Gorrón”, 42 yaşında, 27 Aralık.
Galvín Arriero, Pablo, 46 yaşında, 20 Eylül.
Hornero Muñoz, José.
Millán Carpio, Cristóbal, 26 veya 33 yaşında, 22 Ağustos ile 10 Eylül arasında.
Morales Aguilera, Antonio, 54 yaşında, 6 Eylül, La Salina’da.
Pérez Muñoz, José, 40 yaşında, Eylül ayı içinde, La Salina’da.
Rojano Gan, Juan Manuel, 56 yaşında, 13 Eylül.
Rojano Moreno Ángel, 13 Eylül.
Serrano, Diego, 60 yaşında, Ağustos sonunda.
28 Temmuz günü kuşatılmış durumdaki sağcıların yardımına Córdoba’dan gönderilen askerî birlik yetişir. Bu askerî birlik Afrika Ordusu’nun en seçkin subaylarından Albay Eduardo Sáenz de Buruaga y Polanco’nun komutasındaydı. Birliğin toplarına karşı direnmek mümkün olmadığından, işçiler arasında panik başlar ve kaçmaya başlarlar. Ancak pek çoğu Faslı askerlere yakalanacaktır. Kasabanın yerlisi olan Sivil Muhâfız subayı Teğmen Fernando Rivas Gómez,o gün öğleden sonra meydanda 38 kişinin idâm edildiğini söyler ( Revista de estudios históricos de la Guardia Civil, Y. V, S. 9, 1972 ). Olayın tanıklarından Manuel Castro ise, Ronald Fraser’a, asıl katliâmın mezarlığın duvarının önünde yapıldığını belirtir. Castro, her birinde sekiz veya on kişi olan yedi kamyon görmüştür ( İspanya’nın Kanı, s. 161, 1995 ).
Büyük kısmı Albay Eduardo Sáenz de Buruaga y Polanco’nun komutasında birliğin kasabayı ele geçirmesinin öncesinde ve sonrasında faşistler tarafından öldürülenlerin isimlerinden saptanabilenler şöyledir:
Aguilar Montes, José, 32 yaşında, 19 Temmuz- 29 Temmuz arası.
Aguilar Ocaña, Antonio, 40 yaşında, 6 Ağustos.
Aguilar Ocaña, Ramón, 74 yaşında, 19 Temmuz- 29 Temmuz arası.
Aguilera Horcas, Antonio, 43 yaşında, 4 Ekim.
Aguilera Pérez, José, 36 yaşında, 5 Eylül.
Alarcón Tarifa, Manuel, 32 yaşında, 28 Temmuz.
Albendín Pavón, José, 30 yaşında, 28 Ağustos.
Alcaraz Soriano, Antonio, 27 yaşında, 28 Temmuz.
Amo Arrabal, José, 28 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Amo Arrabal, Rafaela, 40 yaşında.
Aragón Román, Joaquín, 52 yaşında, 4 Ağustos.
Argudo Cruz, Fernando, 47 yaşında, 28 Temmuz.
Ariza Luque, Francisco, 40 yaşında, 14 Eylül.
Arrabal Álvarez, Antonio, 24 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Arrebola Utrera, Francisco, 30 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Arroyo Castro, Antonio, 34 yaşında, 14 Ağustos.
Baena Párraga, Francisco, 45 yaşında, 28 Temmuz.
Baena Torres, Felipe, 45 yaşında, 3 Eylül.
Barba Rosa, Dionisio, 42 yaşında.
Barba González, Rafael, 25 yaşında, 27 Ağustos,
Barba Moreno, Eugenio, 53 yaşında, 27 Ağustos.
Bazuelo Alarcón, Antonio, 19 Ağustos.
Belmontes Delgado, Francisco, 30 yaşında, 6 Ağustos.
Bergillos Moreno, Eugenio, 40 yaşında, 6 Ağustos.
Bernabéu Ortiz, José Lázaro, 46 yaşında, 14 Şubat 1937.
Bernal Cordero, Antonio, 36 yaşında, 28 Temmuz.
Cabezas Albendín, Dolores, 55 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cabezas Ramírez, Rafael, 42 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cabezas Roldán, Soledad, 42 yaşında, 28 Temmuz.
Cabrera Gutiérrez, Ignacio, 40 yaşında,19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cano Ramírez, Francisco, 44 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cano Sevillano, Antonio, 36 yaşında, 28 Temmuz.
Cantero León, Antonio, 46 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cañete Pérez, Antonio Manuel, 62 yaşında, 28 Temmuz.
Castillo Hornero, José, 46 yaşında, 29 Temmuz.
Castillo Maestre, Miguel, 44 yaşında, 29 Temmuz.
Castro Abad, Rafael, 44 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Castro García, Félix, 16 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Castro Luna, José, 28 yaşında, 30 Eylül.
Castro Ortiz, José, 67 yaşında, 6 Ağustos.
Castro Pérez, Joaquín, 19 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Chica Peña, Antonio, 35 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Chica Rosales, Antonio, 39 yaşında, 4 Ağustos.
Cortés López, José, 45 yaşında, 6 Ağustos.
Cruz Galisteo, Antonio, 4 Ağustos.
Cruz Galisteo, Félix, 6 Ağustos.
Cruz Rodríguez, Vicente, 35 yaşında, 6 Ağustos.
Cubero Aguallo, Rufino, 55 yaşında, 28 Temmuz.
Cubero Jiménez, Antonio, 24 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cubero Medianero, Lázaro, 29 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cubillo García, Fernando, 57 yaşında, 1 Nisan 1937.
Cubillo Melendo, Antonio, 25 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cubillo Melendo, Francisco, 36 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cubillo Melendo, Nicolás, 29 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Cubillo Vargas, Fernando, 24 yaşında, 28 Temmuz.
Delgado Repiso, José, 27 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Dios Pavón, Manuel, 27 yaşında, 29 Temmuz.
Espartero Expósito, Antonio, 27 yaşında, 29 Ağustos.
Espinar García, Pedro, 33 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Estévez Piernagorda, Luis, 22 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Galeote González, Andrés, 20 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Galisteo Ariza, Miguel, 20 yaşında, 26 Ağustos.
Galisteo Lara, Rafael, 36 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Galisteo López, Antonio, 29 Temmuz.
Gálvez Bujalance, José, 33 yaşında, 7 Eylül.
Gálvez Flores, José, 16 yaşında, 4 Ağustos.
Gálvez Porcuna, Julián, 44 yaşında, 4 Ağustos.
García Arjona, Higinio, 36 yaşında, 27 Ağustos.
García Dios, Francisco, 28 Temmuz.
García Espartero, Francisco, 78 yaşında, 24 Ocak 1937.
García Lucena, Elías, 64 yaşında, 6 Ağustos.
García Tallón, Rafael, 62 yaşında, 17 Aralık.
Garrido Cruz, Clemente, 8 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Garrido Moreno, Clemente, 50 yaşında, 28 Temmuz.
Gómez Espinar, Francisco, 4 Eylül.
Gómez Piernagorda, Antonio, 23 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Gómez Piernagorda, Gonzalo, 26 yaşında, 30 Temmuz.
Gómez Tienda, Francisco, 29 yaşında, 28 Temmuz veya 6 Ağustos.
Güete Albañil, Francisco, 26 yaşında, 29 Temmuz.
Gutiérrez Conde, Eduardo, 35 yaşında, 6 Ağustos.
Hidalgo Cáceres, José, 39 yaşında, 6 Ağustos.
Hornero Arias, Antonio, 32 yaşında, 27 Ağustos.
Jiménez Ayala, Vicente, 34 yaşında, 6 Ağustos.
Jiménez Navarro, Antonio, 28 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Jiménez Ríos, Esteban, 57 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Jiménez Sevillano, Manuel, 49 yaşında, 5 Ağustos.
Jurado Jiménez, Domingo, 22 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Jurado Molina, Joaquín, 32 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Jurado Rosa, Antonio Teófilo, 30 yaşında, 28 Temmuz.
Lara Díaz, José, 43 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
León Bravo, Antonio José, 39 yaşında, 29 Temmuz.
León Cruz, José, 67 yaşında, 3 Ekim.
León Villarreal, Rafael, 18 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Leva Ramírez, José, 44 yaşında, 4 Ekim.
López Delgado, Antonio, 25 yaşında, 6 Ağustos.
López García, José, 40 yaşında, 26 Ağustos.
López Moreno, Francisco, 48 yaşında, 6 Ekim.
Luque Álvarez, Antonio, 18 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Luque Berral, José, 43 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Luque Galisteo, José, 19 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Luque García, Clotilde, 18 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Luque Navas, José, 43 yaşında, 28 Temmuz.
Malagón Jiménez, Emilio, 15 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Malpica Cruz, Antonio, 29 yaşında, 29 Temmuz.
Martínez Cobo, Ángel.
Martos Gallardo, Juan Ramón, 44 yaşında, 5 Ağustos.
Medianero Peña, Pablo, 35 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Melendo Moraga, Alejandro, 82 yaşında, 28 Temmuz.
Melendo Pavón, Domingo, 40 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Melendo Priego, José, 43 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Melendo Ramos, Antonio, 28 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Melendo Ramos, José, 35 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Mengíbar Valenzuela, Rafael, 5 Ağustos.
Molina Moyano, Mariano, 50 yaşında, 28 Temmuz.
Molina Ordónez, José, 42 yaşında.
Molina Orduño, Francisco, 45 yaşında, 5 Ekim.
Montes Arrebola, Basilio, 36 yaşında, 19 Ağustos.
Montes Martínez, Ricardo, 18 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Mora Gómez, Diego, 24 yaşında, 23 Aralık 1936.
Mora Gómez, Juan Antonio, 25 yaşında, 28 Ağustos.
Moraga Albañil, Rafael, 28 Temmuz.
Moraga Ordóñez, Manuel, 30 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Moral Cabrera, Antonio, 82 yaşında, 28 Temmuz.
Morales Henares, Dolores, 60 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Morales Medianero, Antonio, 33 yaşında, 28 Temmuz.
Morales Medianero, Manuela, 43 yaşında, 28 Temmuz.
Moreno Ayala, Francisco, 37 yaşında, 6 Ağustos.
Moreno Tienda, Francisco, 31 yaşında, 13 Aralık.
Moya Expósito, Ramón, 29 Temmuz.
Moya Santiago, Isidoro, 62 yaşında, 4 Ağustos.
Navarro Jabalquinto, José, 39 yaşında, 29 Temmuz.
Navarro Ortiz, Juan Manuel, 63 yaşında, 28 Temmuz.
Navas Jurado, Antonio, 23 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Ocaña Mesa, José, 70 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Ocaña Tarifa, Ángel, 42 yaşında, 19 Temmuz-30 Temmuz arası.
Ordóñez Alarcón, José, 35 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Ordóñez Castro, Rafael, 20 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Orejuela Espartero, Antonio, 62 yaşında, 28 Temmuz.
Ortiz Cantero, Carmen, 69 yaşında, 28 Temmuz.
Ortiz Mendoza, Manuel, 27 yaşında, 6 Ağustos.
Ortiz Roldán, José, 36 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Padilla Contreras, Rafael, 19 yaşında, 28 Temmuz.
Palmero García, Teresa, 51 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Párraga Cabezas, Rafael, 32 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Párraga Cabezas, Vicente, 27 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Pavón Alarcón, José, 40 yaşında, 29 Ağustos.
Pavón Amores, Francisco, 20 yaşında, 28 Temmuz.
Pavón González, José, 40 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Pavón González, Rafael, 30 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Peláez Arrebola, Fernando, 37 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Peña Albendín, Francisco, 24 Ekim.
Peña Barberán, Antonio, 33 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Pérez Baena, Rafael, 33 yaşında, 16 Aralık.
Pescador Gómez, Tomás, 47 yaşında, 4 Eylül.
Piernagorda Chica, Joaquín, 62 yaşında, 29 Temmuz.
Pimentel Ortiz, José, 38 yaşında, 12 Eylül.
Pino del Valle, Juan, 44 yaşında, 28 Temmuz.
Polonio Vidal, Rafael, 19 yaşında, 28 Ağustos.
Porcuna Herrador, Joaquín, 51 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Portero Amo, Antonio, 30 yaşında, 6 Ağustos.
Priego Castillo, José, 19 yaşında, 29 Temmuz.
Priego García, José, 31 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Priego Polo, José, 52 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Priego Quesada, Rafael, 22 yaşında, 16 Ocak 1937.
Pulido Hornero, José, 32 yaşında, 13 Ağustos.
Quesada Tarifa, Fernando, 13 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Ramírez Melendo, Andrés, 41 yaşında, 31 Temmuz
Ramírez Melendo, José, 54 yaşında 29 Temmuz.
Ramos Rosales, Ángela, 51yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Rascón Rodríguez, Jerónima, 70 yaşında.
Recio Ruiz, Lorenzo, 46 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Rodríguez Arese, Manuel, 28 Temmuz.
Rodríguez Cubillo, Francisco, 36 yaşında, 7 Eylül.
Rodríguez López, José, 26 yaşında, 29 Temmuz.
Rodríguez López, Rafael, 29 yaşında, 6 Eylül.
Rojano Ramos, Vicente, 35 yaşında, 6 Ağustos.
Rojas Cañadilla, José, 38 yaşında, 29 Temmuz.
Rojas Chávez, Antonio, 76 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Roldán Luque, Francisco, 17 yaşında, 28 Temmuz.
Roldán Ruiz, Antonio, 66 yaşında, 6 Ağustos.
Romero Carrasco, Antonio, 40 yaşında, 29 Temmuz.
Romero León, José, 37 yaşında, 29 Temmuz.
Rosales Alarcón, Manuel, 15 yaşında, 28 Temmuz.
Rosales Alarcón, Pablo, 20 yaşında, 28 Temmuz.
Rosales Cano, Miguel, 22 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Rosas Dios, Juan Valentín, 25 yaşında, 6 Ağustos.
Ruiz Lopera, Antonio, 40 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Sáez Estecha, Firidio Marcio, 36 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Salamanca Cárdenas, Francisco, 36 yaşında, 6 Ağustos.
Sánchez Cañete, Pío, 58 yaşında, 29 Temmuz.
Santano Arrebola, José, 30 yaşında, 6 Ağustos.
Serrano Espejo, Antonio, 65 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Serrano Gálvez, Francisco, 40 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Serrano Marín, Francisco, 25 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Serrano Pérez, José, 32 yaşında, 27 Ağustos.
Sevillano Mármol, Francisco, 28 yaşında, 6 Ağustos.
Sildago Cáceres, José, 39 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Soler García, Juan, 22 yaşında, 6 Ağustos.
Soler García, Manuel, 28 yaşında, 6 Ağustos.
Tarifa Ortega, Antonio, 29 yaşında, 6 Ağustos.
Tienda Cruz, Vicente, 82 yaşında, 28 Temmuz.
Tienda Hornero, Antonio, 40 yaşında, 29 Temmuz.
Tirado Horcas, Domingo, 38 yaşında, 4 Eylül.
Toro Hidalgo, Félix, 60 yaşında, 6 Ağustos.
Torres Alcalde, Antonio, 34 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Triguero Cruz, Carlos, 44 yaşında, 8 Ağustos.
Valera Valverde, José, 32 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Valera Villarreal,Antonio, 39 yaşında, 28 Ağustos.
Vallejo Amo, Francisco, 20 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Valverde Cruz, Antonio, 23 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Villarreal Alarcón, Francisco, 35 yaşında, 19 Temmuz-29 Temmuz arası.
Viúdez Lucena, José, 39 yaşında, 6 Ağustos.
Albay Eduardo Sáenz de Buruaga y Polanco’nun komutasında birlik, gerçekleştirdikleri katliâmın ardından, kasabada 27 kişilik bir muhâfız kuvveti bırakarak, Córdoba’ya geri döner. Askerler kasabadan ayrılınca, yoksullar ile faşistler arasındaki öldürme olayları, daha ziyâde misilleme olarak görülür. 5 Ağustos gününün şafak vaktinde, Jaén’den ve Castro del Río’dan doğru gelen José Miaja’nın cumhûriyetçi birliği kasabayı kuşatıp, kale kalıntısının bulunduğu bölgeyi ele geçirirler.
Tanıklardan biri Robert Fraser’a sonrasını şöyle anlatacaktır:
” Umutsuz bir göğüs göğüse çarışma oldu. Kızıllar geçici bir süre durduruldular. Ertesi sabah, kuşatma altındakiler ölünceye kadar savaşmaya hazırlanırlarken, cumhûriyetçiler, çekilme emri veren bir boru sesi duydular. Córdoba’dan gelen milliyetçiler Castro del Río’ya saldırmışlardı. Milisler Castro del Río’yu savunmak için hızla o yöne hareket ettiler. Baena ikinci kez kurtulmuştu. Baena’nın cepheye mesâfesi hiçbir zaman birkaç kilometreyi geçmemesine rağmen, kasaba, 6 Ağustos’tan savaşın sonuna kadar milliyetçilerin elinde kaldı,” ( İspanya’nın Kanı, s. 162, 1995 ).
Robert Fraser, 19 Temmuz-6 Ağustos arasında öldürülülenler için şu rakamları verir:
” Üç hafta süren çarpışmalardaki insan kaybı, kuşatma altındaki sağcılardan 22, kuşatılan solculardan 59 ölüydü. Çatışmalar sırasında ölen 81 kişiden başka, ele geçirilenlerden en az 119 ve en fazla 190 kadarı öldürülmüştür,” ( İspanya’nın Kanı, s. 162, 1995 ).
Arcángel Bédmar ise, faşist tedhiş için, İç Savaş’ta Baena kasabasında 332 cumhûriyetçi veya solcunun vurulduğunu belirtir. Bunlardan 305’inin kimlikleri saptanabilmiş, 64’ünün ise kimlikleri saptanamamıştır. İç Savaş sonrasında da 44 kişi vurulmuştur. Hapishânede ve işçi taburlarında 20 kişi, Nazi kamplarında da 14 kişi hayatını kaybetmiştir. Toplamda 447 cumhûriyetçi veya solcu kurbân vardır. İç Savaş sonrasında Baena’dan cumhûriyetçi veya solcu mahkûm sayısı 332’dir. Diğer misillemeler içinse 379 rakamını verir. Buna karşın sağcı kurbânların sayısı ise sadece 99’dur. Bunların 73’ü San Francisco Manastırı’nda, 15’i 24 Temmuz-6Ağustos arasında sokaklarda, 11’i ise tarla, bağ, bahçe veya depo gibi yerlerde öldürülmüşlerdir ( La represión en Baena durante la guerra civil y la posguerra, s. 12, 2018 ).
